Archiwum Rodziny Poznańskich

Jest to zespół dokumentów, akt, banknotów, fotografii, pamiątek, książek, czasopism, nagrań magnetofonowych i wideo, gromadzonych przez lata w domu Karola i Wandy Poznańskich, który dał początek Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego. Po uporządkowaniu i opracowaniu archiwalnym, zbiór ten został nazwany "Archiwum Rodziny Poznańskich". W jego skład wchodzą materiały, które można podzielić następująco:

• Dokumenty związane z pełnieniem przez Karola Poznańskiego funkcji w służbie Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP, czyli z okresu pracy w Bernie, Paryżu i Londynie,
• Dokumenty związane z inną działalnością Karola Poznańskiego w latach 1945-1970,
• Dokumenty związane z działalnością Wandy Poznańskiej, jako żony konsula generalnego RP prowadzonej na polu społecznym i charytatywnym,
• Dokumenty świadczące o szerokich kontaktach państwa Poznańskich z instytucjami, osobami prywatnymi i publicznymi ze świata polityki, kultury, a także ze środowiskami polonijnymi i emigracyjnymi,
• Dokumenty związane z uczestnictwem p. Poznańskich w życiu towarzyskim i kulturalnym Paryża, Londynu i Montrealu,
• Dokumenty osobiste, np. dyplomy, świadectwa, paszporty, wizy, certyfikaty itp. należące do Karola Poznańskiego, Wandy Poznańskiej i jej matki - Kazimiery Dmowskiej oraz córki Magdaleny Poznańskiej-Shultz,
• Dokumenty niedotyczące bezpośrednio p. Poznańskich, ale związane z ich życiem i działalnością, np. pogadanki Zygmunta Nowakowskiego lub materiały Instytutu Badań Zagadnień Krajowych,
• Duży zbiór fotografii rejestrujących ż 8. ycie służbowe i prywatne p. Poznańskich. Wspomnieć należy o kilkunastu fotografiach utrwalających rokowania pokojowe w Rydze, konferencję w Genui, a także rokowania polsko-tureckie i in. W zbiorze tym znajdują się również fotografie wykonane w obozach koncentracyjnych znajdujących się w rejonie Schleswig- Holstein. Jest tam również dokumentacja fotograficzna cmentarzy polskich z tego regionu, a także taśmy magnetofonowe, m.in. z nagraniem uroczystości jubileuszu Karola Poznańskiego (70-lecia urodzin oraz 45-lecia pracy w dyplomacji),
• Taśma wideo z wywiadem Wandy Poznańskiej na temat traktatu ryskiego sporządzona przez TV Polską w Montrealu w 1996 r.,
• Dwie płyty gramofonowe opracowane przez Tadeusza Nowakowskiego rejestrujące fakty historyczne z lat 1952-1964,
• Dwanaście drzeworytów autorstwa Stefana Mrożewskiego z 1942 r.,
• Banknoty z okresu międzywojennego.

Materiały tworzące Archiwum Rodziny Poznańskich to 166 jednostek archiwalnych. Skrajne daty tej dokumentacji to lata 1919-1997.

Archiwum Rodziny Poznańskich przybyło z Montrealu nieuporządkowane, ale zinwentaryzowane. Inwentaryzacji dokonał Tadeusz Hamerski, znajomy rodziny Poznańskich, który spisał w kolejności wszystkie pojedyncze dokumenty, dodając do tego opisu swój komentarz i posiadaną wiedzę. Sporządzony przez Tadeusza Hamerskiego spis stanowił podstawę przejęcia akt przez Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego. Prace związane z uporządkowaniem i opracowaniem archiwalnym przeprowadziła mgr Anna Kubiak- Haczewska (WSP w Bydgoszczy).

Karol Poznański

Jest to zbiór dokumentów osobistych, wśród których są spisane ręką Karola Poznańskiego jego życiorysy, paszporty dyplomatyczne z lat 1920-1945, legitymacje służbowe, certyfikaty itp.

Oddzielną grupę stanowią dokumenty związane z dokonaniami naukowymi Karola Poznańskiego w latach 1917-1926, wystawione przez Uniwersytet we Fryburgu, Akademię Prawa Międzynarodowego w Hadze, m.in. dyplom uzyskania stopnia doktora na Uniwersytecie we Fryburgu. Kolejna część dokumentacji to zachowane dyplomy, odznaczenia, medale nadane Karolowi Poznańskiemu z racji pełnionych przez niego funkcji dyplomatycznych, sygnowane przez prezydenta RP, prezydenta Republiki Francuskiej, ministra spraw zagranicznych i króla Belgii, itp. Zachowała się liczna dokumentacja z lat 1920-1921 dotycząca służby Karola Poznańskiego w wojsku, kiedy jako ochotnik wstąpił do 1 Pułku Artylerii Polowej Legionów Polskich. Są to przepustki, legitymacje, pisma z MSZ, książeczka wojskowa.

Kolejna część zbiorów dotycząca działalności Karola Poznańskiego to bardzo dobrze zachowane oryginalne dokumenty nominujące Karola Poznańskiego na stanowisko konsula generalnego RP w Paryżu (1927) i Londynie (1934), podpisane przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Widnieją na tych dokumentach również podpisy Józefa Piłsudskiego, Leona Kozłowskiego i Józefa Becka. Dopełnieniem tych dokumentów są akredytacje rządu Republiki Francuskiej i rządu Królestwa Wielkiej Brytanii. Wszystkie wspomniane dokumenty uwiarygodnione są odpowiednimi pieczęciami państwowymi.

Wśród materiałów bezpośrednio dotyczących Karola Poznańskiego znajduje się zbiór zdjęć, listów gratulacyjnych, telegramów okolicznościowych, kofretów z życzeniami - są to m.in. pamiątki pochodzące z obchodów 70- lecia urodzin i 45-lecia pracy w służbie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, przesyłane przez instytucje i osoby prywatne z całego świata.

Zachowała się także obszerna dokumentacja pogrzebu konsula Karola Poznańskiego z 1971 r., łącznie z kondolencjami od osób prywatnych, instytucji emigracyjnych, a także organizacji polonijnych z całego świata.

Kolejna część zbioru to dokumentacja z okresu pracy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych oraz pełnienia licznych funkcji dyplomatycznych. Są to m.in. interesujące dokumenty pochodzące z Poselstwa Polskiego w Bernie, gdzie Karol Poznański pracował w Wydziale Ekonomicznym, wykonując zadania pomocnika attache handlowego Poselstwa.

Inne dokumenty dotyczą pracy Karola Poznańskiego w MSZ w Warszawie. Są to oryginały pism MSZ - polecenia służbowe, kierujące Poznańskiego do udziału w delegacjach polskich na konferencje, rokowania, spotkania z przedstawicielami obcych państw oraz innymi misjami służbowymi. Zawierają one podpisy prezydentów RP - Stanisława Wojciechowskiego oraz Ignacego Mościckiego, a także podpisy ministrów spraw zagranicznych RP - Konstantego Skirmunta, Augusta Zaleskiego i Józefa Becka.

Dokumentacja rokowań pokojowych z Rosją Sowiecką w Rydze w latach 1920-1921

Wśród dokumentów wymienić należy:

• Układ o repatriacji zawarty między Polską 1. a Rosją i Ukrainą Sowiecką z dnia 12 października 1920 r., datowany: Ryga 24 lutego 1921 r. (wersja sporządzona w języku polskim),
• Układ o repatriacji zawarty między Polską a Rosją i Ukrainą Sowiecką w wykonaniu art. VIII Umowy o przedwstępnych warunkach pokoju z 12 października 1920 r., datowany: Ryga 24 lutego 1921 r. (wersja sporządzona w językach polskim, rosyjskim oraz ukraińskim),
• Traktat pokoju między Polską 3. a Rosją i Ukrainą Sowiecką podpisany w Rydze 18 marca 1921 r.,
• Brudnopis protokołu z wymiany dokumentów ratyfikacyjnych Traktatu Pokoju między Polską a Rosją i Ukrainą Sowiecką, podpisanego w Rydze 18 marca 1921 r. (z odręcznie naniesionymi przez Karola Poznańskiego poprawkami),
• Opracowanie Karola Poznańskiego z 1970 r. dotyczące zawarcia traktatu ryskiego pt. "Czy Traktat Ryski był instrumentem prawno-politycznym czy też tylko dokumentem historycznym",
• Publikowane i niepublikowane dotąd fotografie z rokowań pokojowych zarówno delegacji polskiej, jak i rosyjsko-ukraińskiej oraz zbiór banknotów przywiezionych przez Karola Poznańskiego z Rygi.

Dokumentacja Konsulatu Generalnego RP w Paryżu z lat 1927-1934

Jest to głównie korespondencja o charakterze informacyjnym i merytorycznym między MSZ w Warszawie a konsulem w Paryżu: pisma zawierające polecenia służbowe, delegujące konsula do udziału w konferencjach i rokowaniach międzynarodowych oraz określające zadania konsula wobec emigracji polskiej i Polonii we Francji.

W skład dokumentów wchodzi broszura ,,Wyższy Kurs Dyplomatyczny", wydana w Warszawie przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych w 1930 r. Jest to ówczesny podręcznik, służący pracownikom służby dyplomatycznej i kandydatom do zawodu dyplomaty. W zbiorze tym na uwagę zasługuje także dokumentacja życia kulturalnego i społecznego Polonii francuskiej w latach 1927-1934, na którą składają się fotografie, wycinki prasowe dotyczące wydarzeń kulturalnych, dokumentacja imprez charytatywnych, druki zaproszeń na okolicznościowe uroczystości, programy imprez artystycznych, koncertów, menu, pisma ulotne, pamiątki dotyczące Polonii we Francji oraz działalności konsulatu generalnego RP w Paryżu.

Dokumentacja Konsulatu Generalnego RP w Londynie z lat 1934-1945

Zachowała się bogata dokumentacja różnych aspektów życia emigracyjnego Polaków w Wielkiej Brytanii, w którym uczestniczyła także grupa polskich dyplomatów i ich rodziny. Wśród tych materiałów jest dokumentacja fotograficzna, prasa, wycinki z gazet, programy koncertów (m.in. Ignacego Paderewskiego i Karola Małcużyńskiego, Artura Rubinsteina), foldery organizowanych wystaw, pocztówki, telegramy okolicznościowe, dokumentacja organizowanych bankietów i lunchów, listy zaproszonych gości, menu. Jest też w tym zbiorze korespondencja konsula generalnego z osobami prywatnymi oraz instytucjami, a także korespondencja służbowa konsula.

Dokumentacja wodowania okrętów Polskiej Marynarki Wojennej w latach 1929 i 1936

Zgodnie z panującymi obyczajami, matkami chrzestnymi wodowanych okrętów były żony dyplomatów lub wysokich urzędników państwowych. W opisywanym zespole dokumentów znajduje się obszerna dokumentacja w postaci fotografii, artykułów prasowych, zaproszeń na spotkania i bankiety organizowane z okazji wodowań, programów uroczystości wodowań, a także pamiątek związanych z tymi wydarzeniami. Udokumentowano wodowania następujących jednostek pływających:

• Łódź podwodna ,,Ryś" - Francja 22 kwietnia 1929 r. 1. - matką chrzestną była konsulowa Wanda Poznańska,
• ORP ,,Grom" (kontrtorpedowiec) - Anglia, stocznia Cowes, 20 lipca 1936 r. - matką chrzestną była konsulowa Wanda Poznańska,
• ORP ,,Błyskawica" (kontrtorpedowiec) - Anglia, stocznia Cowes, 1 października 1936 r. - matką chrzestną była Cecylia Raczyńska,
• Masowiec ,,Hel", którego matką chrzestną była również Wanda Poznańska.

Wanda Poznańska - dokumenty osobiste z lat 1920-1975

Dokumenty osobiste: paszporty, certyfikaty, legitymacje itp. W zbiorze tym znajduje się m.in. bilet wstępu do sali posiedzeń w czasie trwania konferencji pokojowej w Rydze, wystawiony 21 września 1920 r.; bilet wstępu na obrady Konferencji Ekonomicznej w Genui; zaproszenie na śniadanie dla Wandy Dmowskiej od Ministra Spraw Zagranicznych do hotelu "Nervi" w Genui z dnia 15 kwietnia 1922 r.

Komitet Uchodźczyń Polskich - dokumentacja działalności w latach 1940-1943

Jest to niewielki zespół akt, jednak w wyczerpujący sposób obrazujący działalność kobiet - żon wysokich polskich urzędników państwowych, generałów, dowódców polskich sił zbrojnych, które otrzymały zgodę na ewakuację z Europy (z bombardowanego Londynu) w 1940 r. do Kanady.

Aktywna działalność polskich kobiet w Kanadzie znalazła uznanie polskich techników i inżynierów żyjących oraz pracujących w tym kraju. Byli oni zorganizowani i skupieni w Zrzeszeniu Udziałowym Techników Polskich. Te dwie grupy utworzyły Stowarzyszenie Polskich Imigrantów Wojennych w Kanadzie. Organizacja ta zajmowała się propagowaniem wśród Polonii kanadyjskiej problemów związanych z ojczyzną, organizowała życie kulturalne Polonii, a przede wszystkim roztaczała opiekę nad polskimi matkami i ich dziećmi.

W tym zespole akt znajduje się korespondencja z innymi organizacjami polonijnymi i kanadyjskimi - głównie w sprawach działalności charytatywnej, sprawozdania z organizowanych zbiórek i wydatkowania zebranych funduszy, sprawozdania z działalności organizacji, odczyty, apele, pogadanki wygłaszane na imprezach dobroczynnych, wycinki z gazet polonijnych i kanadyjskich, broszury, druki okolicznościowe, pocztówki, afisze itp. Wśród dokumentów znajduje się wzruszający opis pierwszej wojennej wigilii w Londynie wraz z listą zaproszonych gości, wśród których były Aleksandra Piłsudska z córkami.

Dokumentacja działalności Wandy Poznańskiej w Kanadzie w latach 1964-1966 oraz od roku 1971 do lat 80.

Jest to kilka teczek, zawierających dokumenty ukazujące działalność społeczno-polityczno-charytatywno-kulturalną Wandy Poznańskiej na rzecz Polonii kanadyjskiej. Znajdują się tu wycinki z gazet, broszury, zaproszenia, druki okolicznościowe, korespondencja z instytucjami i osobami prywatnymi.

Zachowała się także bardzo liczna dokumentacja, na którą składają się opracowania, przemówienia, wywiady, wspomnienia Wandy Poznańskiej dotyczące sytuacji w Polsce oraz obrazujące dążenia Polonii i polskiej emigracji do spowodowania zmian ustrojowych w Polsce. Wśród dokumentów jest również opracowanie nt. działalności sekcji Pomocy Ludziom Starszym w Polsce, a także dzienniki, gazety, informacje dotyczące Polski.

Kolejna grupa akt to dokumentacja Komitetu Pomocy Dzieciom z lat 1971-1976:

• sprawozdania z działalności,
• akcje dobroczynne,
• korespondencja,
• podziękowania dla dobroczyńców i prasy propagującej idee pomocy charytatywnej dla dzieci.

Zbiór pogadanek historycznych

Są to pogadanki zachowane w formie maszynopisu, napisane i wygłaszane przez Zygmunta Nowakowskiego w Radiu "Wolna Europa", a wśród nich gawędy o historii i kulturze polskiej, wygłoszone przez autora w latach 1952- 1956 i od 1961 r. (od numeru 110 do numeru 179).

Zbiór wykładów Instytutu Badań Zagadnień Krajowych

Teksty napisane i wygłoszone przez 15 osób, powstały pod koniec lat 60. Dotyczą one różnych dziedzin życia - wszystkie związane są z problemami emigracji i Polski. Przedstawione zostały w ramach kursu Wiedzy o Polsce Współczesnej, zorganizowanego przez Instytut Badań Zagadnień Krajowych.

Zbiór fotografii

Pierwsza część zbioru to udokumentowane wydarzenia przedstawiające drogę zawodową w służbie dyplomatycznej i konsularnej Karola Poznańskiego, czyli fotografie z okresu pełnienia funkcji Konsula Generalnego RP w Paryżu i Londynie. Widnieje na nich wiele znanych postaci życia politycznego, kulturalnego i społecznego okresu międzywojennego. Uwiecznione zostały także wnętrza polskiego Konsulatu Generalnego w Paryżu oraz innych polskich instytucji. Bogato pod względem fotograficznym zostały udokumentowane rokowania w Rydze w 1920 i 1921 r.

Kolejna część zbioru to prywatne zdjęcia rodziny Poznańskich, także w otoczeniu przyjaciół i znajomych, przedstawiające wnętrza domu.

W zbiorze znajdują się unikalne zdjęcia z symbolicznego konduktu pogrzebowego Juliusza Słowackiego w Paryżu w 1927 r., tuż po ekshumacji zwłok nadzorowanej przez konsula Karola Poznańskiego.

Kolejną część zbioru stanowią fotografie przedstawiające życie społeczne i kulturalne Polonii francuskiej, angielskiej i kanadyjskiej.

Wartość naukowa Archiwum Rodziny Poznańskich

Archiwum tworzą materiały dające badaczowi możliwość poznania odradzającej się w 1918 r. polskiej państwowości, kształtowania się stosunków dyplomatycznych i konsularnych oraz budowy i funkcjonowania MSZ, placówek dyplomatycznych i konsularnych. W skład archiwum wchodzą dokumenty ukazujące działania polskiej dyplomacji i służb konsularnych, uczestniczących we wszystkich ważniejszych wydarzeniach międzywojennej Europy. Są to m.in.: materiały z konferencji międzynarodowych, rokowań, korespondencja dyplomatyczna itp. Bardzo dużą wartość przestawiają dokumenty opatrzone podpisami ważnych osobistości ze świata polityki, osób sprawujących naczelne funkcje w różnorodnych organizacjach publicznych, społecznych i kulturalnych na całym świecie. Ważne znaczenie poznawcze w tym zbiorze ma bogata kolekcja fotografii. Istotną częścią archiwum są materiały obrazujące życie i działalność Polonii i emigracji polskiej we Francji, Wielkiej Brytanii i w Kanadzie (aż do lat 90.) oraz jej związki z ojczyzną.

Ten bogaty i różnorodny zespół archiwalny, na który składa się Archiwum Rodziny Poznańskich, odzwierciedla dzieje dyplomacji i emigracji polskiej po 1918 r. Nie może on jednak samodzielnie stanowić materiału do badań naukowych, lecz z powodzeniem może być podstawą do podjęcia nowych badań lub uzupełnieniem badań przeprowadzonych w innych archiwach i placówkach naukowych w Polsce i na świecie.