Wtorek, 12 listopada 2024
Karol Poznański, wybitny polski dyplomata, urodził się 10 maja 1893 r. w Warszawie. Jego ojciec Bernard był znanym przemysłowcem i jednym z dyrektorów Banku Handlowego, matka Gertruda pochodziła z niemieckiej rodziny Schillerów z Wrocławia. Edukację rozpoczął Karol w rosyjskim realnym gimnazjum, a następnie podjął naukę w szkole Emiliana Knopczyńskiego. Egzamin dojrzałości zdał w 1912 r., a od 1913 r. studiował prawo na paryskiej Sorbonie. W 1915 r. przeniósł się do Szwajcarii, gdzie na Uniwersytecie we Fryburgu uzyskał licencjat z prawa oraz obronił w 1917 r. pracę doktorską z ekonomii i nauk politycznych.
Kariera zawodowa Karola Poznańskiego została zapoczątkowana wraz z odrodzeniem się państwa polskiego. Od lipca do grudnia 1919 r. był zatrudniony jako pracownik kontraktowy Wydziału Ekonomicznego przy Poselstwie Polskim w Bernie, wypełniając zadania pomocnika attache handlowego poselstwa. 1 stycznia 1920 r. został przyjęty na okres próbny do Wydziału Konsularnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, gdzie współtworzył podstawy organizacji polskiej służby konsularnej. 11 sierpnia 1920 r. wstąpił jako ochotnik do I Pułku Artylerii Polowej Legionów Polskich, skąd został we wrześniu 1920 r. wyreklamowany przez MSZ i przydzielony jako sekretarz do delegacji polskiej na rokowania pokojowe z Rosyjską Socjalistyczną Federacyjną Republiką Radziecką (RSFRR), zakończone podpisaniem traktatu pokojowego 18 marca 1921 r. w Rydze5. Brał także udział w pracach pokonferencyjnych polskiej delegacji pokojowej, która zajmowała się wykonaniem postanowień traktatu ryskiego. Karolowi Poznańskiemu powierzono ponadto zadanie odszukania i rewindykacji dzieł sztuki i dóbr kultury, zrabowanych przez Rosjan w okresie rozbiorów. 13 grudnia 1921 r. MSZ skierowało Poznańskiego do Rygi, Rewla i Helsinek, by prowadził rokowania z Łotwą, Estonią i Finlandią w celu zawarcia konwencji konsularnych z tymi państwami. W 1922 r. Poznański uczestniczył jako rzeczoznawca w rokowaniach z RSFRR i Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką, prowadzonych w Warszawie w sprawie zawarcia umowy handlowej i kompensacyjnej. W 1922 r. pełnił funkcję sekretarza delegacji polskiej na międzynarodowej konferencji ekonomicznej w Genui, a następnie został skierowany przez ministra spraw zagranicznych Konstantego Skirmunta do rokowań polskoniemieckich w sprawie konwencji górnośląskiej oraz był delegatem ekspertem podczas rokowań polskoczechosłowackich w Warszawie w czerwcu 1922 r. w sprawie umowy o pomocy prawnej. Od maja do lipca 1923 r. był delegatem pełnomocnym na rokowania polsko-tureckie w Lozannie. Pełnił wówczas funkcję kierownika Wydziału Ogólnego w Departamencie Konsularnym. Jako znawca problematyki konsularnej Karol Poznański współtworzył sieć konsulatów zawodowych i honorowych, a także znacząco przyczynił się do zawarcia przez Polskę konwencji konsularnych po odzyskaniu przez nią niepodległości.
Karol Poznański pracował od początku swojej drogi zawodowej w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Warszawie, gdzie stopniowo awansował. Z zachowanej dokumentacji wynika, że jako wyróżniający się pracownik był angażowany przez MSZ do pełnienia funkcji doradczych, a także poselskich. Brał udział w wielu misjach prowadzonych przez polską dyplomację, a także zaznaczył swój wkład w tworzenie polskich służb dyplomatycznych i konsularnych. Karol Poznański uczestniczył w wielu ważnych dla odradzającego się państwa polskiego wydarzeniach jako sekretarz komisji negocjacyjnych i delegacji rządowych, pełnomocny delegat MSZ do prowadzenia rozmów z przedstawicielami innych państw itp. 1 kwietnia 1927 r. otrzymał nominację na konsula generalnego w Paryżu, dokąd udał się na początku lipca z właśnie poślubioną małżonką.
W Paryżu przebywał do kwietnia 1934 r., skąd został przeniesiony na stanowisko konsula generalnego II RP w Londynie. Pełnił tam swoją funkcję również w trudnym okresie II wojny światowej, aż do cofnięcia przez Wielką Brytanię i USA uznania dla rządu polskiego w Londynie (5 lipca 1945). Od tej chwili Karol Poznański wraz z rodziną przebywał na emigracji w Londynie, prowadząc czynną działalność nie tylko polityczną, ale również społeczną, charytatywną i publicystyczną. Z jego inicjatywy lub przy jego współudziale powstało wiele instytucji o tym charakterze, spośród których wyróżnić należy Komitet Obywatelski Pomocy Uchodźcom Polskim, któremu Karol Poznański szefował prawie do końca swoich dni. Honorowym prezesem Komitetu była wdowa po gen. Władysławie Sikorskim Helena. Był twórcą i założycielem domu dla zasłużonych Polaków ,,Antokol, a także wspierał działalność organizacyjną wielu polskich grup i stowarzyszeń kombatanckich. Za liczne zasługi i w dowód uznania uhonorowany został wieloma odznaczeniami m.in.: Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta, Krzyżem Oficerskim Francuskiej Legii Honorowej, jugosłowiańskim Orderem św. Sawy, Krzyżem Komandorskim belgijskiego Orderu Leopolda I6. W 1970 r. Karol Poznański wyjechał wraz z małżonką do Kanady, lecz w następnym roku wrócił do Wielkiej Brytanii i tam zmarł. Pochowany został na Hampstead Cementary w Londynie.
Zgromadzone przez Karola Poznańskiego dokumenty odzwierciedlają sytuację Polski i Polaków na przestrzeni kilku burzliwych dziesięcioleci XX wieku. Są one istotnym źródłem do poznania dziejów politycznych II RP, a także w dużym stopniu historii dyplomacji polskiej. Dokumentują również życie codzienne środowisk polonijnych i emigracyjnych we Francji, Wielkiej Brytanii i Kanadzie, z problemami których Karol Poznański był mocno związany z racji pełnionych przez siebie funkcji7.
W decydującym stopniu do gromadzenia oraz przechowania dokumentacji i materiałów wchodzących obecnie w skład Archiwum Rodziny Poznańskich, przyczyniła się żona konsula Wanda z Dmowskich Poznańska. Zbiór archiwaliów, pomimo swojej ,,wędrówki z rodziną Poznańskich (Paryż, Londyn, Montreal), zachował się w doskonałym stanie. Przechowywane z wielką pieczołowitością pamiątki, utrwalające koleje losu rodziny, mocno splecione z wydarzeniami toczącymi się w Polsce i na arenie międzynarodowej, stanowiły dla Poznańskich dużą wartość emocjonalną i historyczną. Archiwum rodzinne było z biegiem lat systematycznie uzupełniane o kolejne materiały dokumentujące życie nie tylko Karola Poznańskiego, ale i jego niezwykle aktywnej małżonki. Wanda Poznańska towarzyszyła mężowi-dyplomacie podczas pełnienia przez niego funkcji konsula generalnego w Paryżu i Londynie. U jego boku promowała sprawy Polski poza jej granicami, prowadziła ożywioną działalność społeczną i charytatywną, jak również brała udział w życiu towarzyskim i kulturalnym, poznając wielu interesujących ludzi oraz zawierając liczne serdeczne przyjaźnie.
Małżonka Karola Poznańskiego Wanda urodziła się 23 lipca 1898 r. w Warszawie w rodzinie mieszczańskiej. Była kobietą starannie wykształconą i znającą języki obce, a także stenografię. Jeszcze przed ślubem z Karolem Wanda Dmowska miała za sobą bardzo poważne doświadczenia zawodowe. Od 1918 r. pracowała w pierwszym sejmie konstytucyjnym, a następnie od 1927 r. w polskim parlamencie pełniła funkcję rewizora w zespole stenografów. Jej doskonała znajomość stenografii i wysokie kwalifikacje sprawiały, że towarzyszyła polskim delegacjom na wielu konferencjach międzynarodowych i rokowaniach w sprawie traktatów pokojowych, układów, konwencji i umów, które zawierała odrodzona Polska. Uczestniczyła w procesie rokowań zakończonych podpisaniem traktatu w Rydze. W 1922 r. była sekretarką Gabriela Narutowicza podczas konferencji ekonomicznej w Genui.
Wanda Poznańska, jako młoda mężatka, udała się w lipcu 1927 r. wraz z mężem dr Karolem Poznańskim konsulem generalnym II RP, do stolicy Francji. Poznańscy przebywali na tej placówce do czasu objęcia przez Karola funkcji konsula generalnego w Londynie, co nastąpiło 1 kwietnia 1934 r. Jedyna córka Wandy i Karola Poznańskich Magdalena przyszła na świat 26 sierpnia 1928 r. w Paryżu.
Konsulostwo Poznańscy, przebywając w Paryżu, a następnie w Londynie, brali udział w bogatym życiu towarzyskim i kulturalnym, a ich dom był zawsze otwarty i niezwykle gościnny. Jako żona konsula generalnego RP, Wanda Poznańska trzykrotnie czyniła honory matki chrzestnej przy wodowaniu ORP ,,Ryś, ORP ,,Grom i masowca ,,Hel.
Wybuch II wojny światowej zastał Poznańskich w Londynie. Kiedy stolica Wielkiej Brytanii została zagrożona nalotami, latem 1940 r. Wanda Poznańska wraz z córką i matką wyjechała do Kanady. Podjęła tam aktywną działalność, polegającą na organizowaniu szeroko pojętej pomocy dzieciom, uchodźcom wojennym oraz prowadziła działalność charytatywną na rzecz środowisk polonijnych i emigracyjnych. Była współzałożycielką i wiceprzewodniczącą Stowarzyszenia Emigrantów Polskich w Kanadzie oraz organizatorką opieki medycznej nad matką i dzieckiem. Wanda Poznańska zajmowała się również publicystyką, pisząc do gazet polskich ukazujących się w Londynie i w Kanadzie. Artykuły pisane przez nią dotyczyły głównie historii Polski oraz sylwetek znanych postaci życia politycznego i kulturalnego. Okazjonalnie występowała także na antenie Radia Wolna Europa, wypowiadając się na tematy historyczne lub związane z obchodzonymi rocznicami.
Rodzina Państwa Poznańskich nawiązała szerokie kontakty z wieloma osobami i instytucjami, o czym świadczy zachowana bogata korespondencja oraz olbrzymia ilość nadesłanych po śmierci męża na ręce Wandy Poznańskiej kondolencji z całego świata.
Do końca swoich dni Wanda Poznańska pozostała osobą niezwykle aktywną i towarzyską. Dorobek życia wraz z gromadzoną przez długie lata dokumentacją, przekazała na mocy testamentu sporządzonego jesienią 1997 r. w Montrealu, ówczesnej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy (obecnie Uniwersytet Kazimierza Wielkiego)8. Dar Wandy Poznańskiej zapoczątkował i zachęcił innych rodaków rozsianych po całym świecie do wzbogacenia swoimi pamiątkami, dokumentami i archiwaliami zasobów nowo powstałego Muzeum. Wanda Poznańska, która dożyła prawie 105 lat, utrzymywała stały kontakt z muzeum. Do końca swych dni zabiegała o pozyskiwanie kolejnych darów, popularyzowała Muzeum wśród szerokiego grona swoich przyjaciół i znajomych na całym świecie. Za swoje osiągnięcia w pracy społecznej i charytatywnej otrzymała liczne wyróżnienia i odznaczenia od władz kanadyjskich, brytyjskich, a także polskich. W 1998 r. otrzymała m.in. wysokie polskie odznaczenie państwowe Komandorię z Gwiazdą. Z okazji jubileuszu setnych urodzin specjalne życzenia nadeszły od Jego Świątobliwości Jana Pawła II, królowej brytyjskiej Elżbiety II oraz premiera Kanady9.