Pierwsi donatorzy Muzeum

Karol Poznański, wybitny polski dyplomata, urodził się 10 maja 1893 r. w Warszawie. Jego ojciec Bernard był znanym przemysłowcem i jednym z dyrektorów Banku Handlowego, matka Gertruda pochodziła z niemieckiej rodziny Schillerów z Wrocławia. Edukację rozpoczął Karol w rosyjskim realnym gimnazjum, a następnie podjął naukę w szkole Emiliana Knopczyńskiego. Egzamin dojrzałości zdał w 1912 r., a od 1913 r. studiował prawo na paryskiej Sorbonie. W 1915 r. przeniósł się do Szwajcarii, gdzie na Uniwersytecie we Fryburgu uzyskał licencjat z prawa oraz obronił w 1917 r. pracę doktorską z ekonomii i nauk politycznych.

Kariera zawodowa Karola Poznańskiego została zapoczątkowana wraz z odrodzeniem się państwa polskiego. Od lipca do grudnia 1919 r. był zatrudniony jako pracownik kontraktowy Wydziału Ekonomicznego przy Poselstwie Polskim w Bernie, wypełniając zadania pomocnika attache handlowego poselstwa. 1 stycznia 1920 r. został przyjęty na okres próbny do Wydziału Konsularnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, gdzie współtworzył podstawy organizacji polskiej służby konsularnej. 11 sierpnia 1920 r. wstąpił jako ochotnik do I Pułku Artylerii Polowej Legionów Polskich, skąd został we wrześniu 1920 r. wyreklamowany przez MSZ i przydzielony jako sekretarz do delegacji polskiej na rokowania pokojowe z Rosyjską Socjalistyczną Federacyjną Republiką Radziecką (RSFRR), zakończone podpisaniem traktatu pokojowego 18 marca 1921 r. w Rydze5. Brał także udział w pracach pokonferencyjnych polskiej delegacji pokojowej, która zajmowała się wykonaniem postanowień traktatu ryskiego. Karolowi Poznańskiemu powierzono ponadto zadanie odszukania i rewindykacji dzieł sztuki i dóbr kultury, zrabowanych przez Rosjan w okresie rozbiorów. 13 grudnia 1921 r. MSZ skierowało Poznańskiego do Rygi, Rewla i Helsinek, by prowadził rokowania z Łotwą, Estonią i Finlandią w celu zawarcia konwencji konsularnych z tymi państwami. W 1922 r. Poznański uczestniczył jako rzeczoznawca w rokowaniach z RSFRR i Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką, prowadzonych w Warszawie w sprawie zawarcia umowy handlowej i kompensacyjnej. W 1922 r. pełnił funkcję sekretarza delegacji polskiej na międzynarodowej konferencji ekonomicznej w Genui, a następnie został skierowany przez ministra spraw zagranicznych Konstantego Skirmunta do rokowań polskoniemieckich w sprawie konwencji górnośląskiej oraz był delegatem – ekspertem podczas rokowań polskoczechosłowackich w Warszawie w czerwcu 1922 r. w sprawie umowy o pomocy prawnej. Od maja do lipca 1923 r. był delegatem pełnomocnym na rokowania polsko-tureckie w Lozannie. Pełnił wówczas funkcję kierownika Wydziału Ogólnego w Departamencie Konsularnym. Jako znawca problematyki konsularnej Karol Poznański współtworzył sieć konsulatów zawodowych i honorowych, a także znacząco przyczynił się do zawarcia przez Polskę konwencji konsularnych po odzyskaniu przez nią niepodległości.

Karol Poznański pracował od początku swojej drogi zawodowej w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Warszawie, gdzie stopniowo awansował. Z zachowanej dokumentacji wynika, że jako wyróżniający się pracownik był angażowany przez MSZ do pełnienia funkcji doradczych, a także poselskich. Brał udział w wielu misjach prowadzonych przez polską dyplomację, a także zaznaczył swój wkład w tworzenie polskich służb dyplomatycznych i konsularnych. Karol Poznański uczestniczył w wielu ważnych dla odradzającego się państwa polskiego wydarzeniach jako sekretarz komisji negocjacyjnych i delegacji rządowych, pełnomocny delegat MSZ do prowadzenia rozmów z przedstawicielami innych państw itp. 1 kwietnia 1927 r. otrzymał nominację na konsula generalnego w Paryżu, dokąd udał się na początku lipca z właśnie poślubioną małżonką.

W Paryżu przebywał do kwietnia 1934 r., skąd został przeniesiony na stanowisko konsula generalnego II RP w Londynie. Pełnił tam swoją funkcję również w trudnym okresie II wojny światowej, aż do cofnięcia przez Wielką Brytanię i USA uznania dla rządu polskiego w Londynie (5 lipca 1945). Od tej chwili Karol Poznański wraz z rodziną przebywał na emigracji w Londynie, prowadząc czynną działalność nie tylko polityczną, ale również społeczną, charytatywną i publicystyczną. Z jego inicjatywy lub przy jego współudziale powstało wiele instytucji o tym charakterze, spośród których wyróżnić należy Komitet Obywatelski Pomocy Uchodźcom Polskim, któremu Karol Poznański szefował prawie do końca swoich dni. Honorowym prezesem Komitetu była wdowa po gen. Władysławie Sikorskim – Helena. Był twórcą i założycielem domu dla zasłużonych Polaków ,,Antokol”, a także wspierał działalność organizacyjną wielu polskich grup i stowarzyszeń kombatanckich. Za liczne zasługi i w dowód uznania uhonorowany został wieloma odznaczeniami m.in.: Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta, Krzyżem Oficerskim Francuskiej Legii Honorowej, jugosłowiańskim Orderem św. Sawy, Krzyżem Komandorskim belgijskiego Orderu Leopolda I6. W 1970 r. Karol Poznański wyjechał wraz z małżonką do Kanady, lecz w następnym roku wrócił do Wielkiej Brytanii i tam zmarł. Pochowany został na Hampstead Cementary w Londynie.

Zgromadzone przez Karola Poznańskiego dokumenty odzwierciedlają sytuację Polski i Polaków na przestrzeni kilku burzliwych dziesięcioleci XX wieku. Są one istotnym źródłem do poznania dziejów politycznych II RP, a także w dużym stopniu historii dyplomacji polskiej. Dokumentują również życie codzienne środowisk polonijnych i emigracyjnych we Francji, Wielkiej Brytanii i Kanadzie, z problemami których Karol Poznański był mocno związany z racji pełnionych przez siebie funkcji7.

W decydującym stopniu do gromadzenia oraz przechowania dokumentacji i materiałów wchodzących obecnie w skład Archiwum Rodziny Poznańskich, przyczyniła się żona konsula – Wanda z Dmowskich Poznańska. Zbiór archiwaliów, pomimo swojej ,,wędrówki” z rodziną Poznańskich (Paryż, Londyn, Montreal), zachował się w doskonałym stanie. Przechowywane z wielką pieczołowitością pamiątki, utrwalające koleje losu rodziny, mocno splecione z wydarzeniami toczącymi się w Polsce i na arenie międzynarodowej, stanowiły dla Poznańskich dużą wartość emocjonalną i historyczną. Archiwum rodzinne było z biegiem lat systematycznie uzupełniane o kolejne materiały dokumentujące życie nie tylko Karola Poznańskiego, ale i jego niezwykle aktywnej małżonki. Wanda Poznańska towarzyszyła mężowi-dyplomacie podczas pełnienia przez niego funkcji konsula generalnego w Paryżu i Londynie. U jego boku promowała sprawy Polski poza jej granicami, prowadziła ożywioną działalność społeczną i charytatywną, jak również brała udział w życiu towarzyskim i kulturalnym, poznając wielu interesujących ludzi oraz zawierając liczne serdeczne przyjaźnie.

Małżonka Karola Poznańskiego Wanda urodziła się 23 lipca 1898 r. w Warszawie w rodzinie mieszczańskiej. Była kobietą starannie wykształconą i znającą języki obce, a także stenografię. Jeszcze przed ślubem z Karolem Wanda Dmowska miała za sobą bardzo poważne doświadczenia zawodowe. Od 1918 r. pracowała w pierwszym sejmie konstytucyjnym, a następnie od 1927 r. w polskim parlamencie pełniła funkcję rewizora w zespole stenografów. Jej doskonała znajomość stenografii i wysokie kwalifikacje sprawiały, że towarzyszyła polskim delegacjom na wielu konferencjach międzynarodowych i rokowaniach w sprawie traktatów pokojowych, układów, konwencji i umów, które zawierała odrodzona Polska. Uczestniczyła w procesie rokowań zakończonych podpisaniem traktatu w Rydze. W 1922 r. była sekretarką Gabriela Narutowicza podczas konferencji ekonomicznej w Genui.

Wanda Poznańska, jako młoda mężatka, udała się w lipcu 1927 r. wraz z mężem dr Karolem Poznańskim – konsulem generalnym II RP, do stolicy Francji. Poznańscy przebywali na tej placówce do czasu objęcia przez Karola funkcji konsula generalnego w Londynie, co nastąpiło 1 kwietnia 1934 r. Jedyna córka Wandy i Karola Poznańskich – Magdalena – przyszła na świat 26 sierpnia 1928 r. w Paryżu.

Konsulostwo Poznańscy, przebywając w Paryżu, a następnie w Londynie, brali udział w bogatym życiu towarzyskim i kulturalnym, a ich dom był zawsze otwarty i niezwykle gościnny. Jako żona konsula generalnego RP, Wanda Poznańska trzykrotnie czyniła honory matki chrzestnej przy wodowaniu ORP ,,Ryś”, ORP ,,Grom” i masowca ,,Hel”.

Wybuch II wojny światowej zastał Poznańskich w Londynie. Kiedy stolica Wielkiej Brytanii została zagrożona nalotami, latem 1940 r. Wanda Poznańska wraz z córką i matką wyjechała do Kanady. Podjęła tam aktywną działalność, polegającą na organizowaniu szeroko pojętej pomocy dzieciom, uchodźcom wojennym oraz prowadziła działalność charytatywną na rzecz środowisk polonijnych i emigracyjnych. Była współzałożycielką i wiceprzewodniczącą Stowarzyszenia Emigrantów Polskich w Kanadzie oraz organizatorką opieki medycznej nad matką i dzieckiem. Wanda Poznańska zajmowała się również publicystyką, pisząc do gazet polskich ukazujących się w Londynie i w Kanadzie. Artykuły pisane przez nią dotyczyły głównie historii Polski oraz sylwetek znanych postaci życia politycznego i kulturalnego. Okazjonalnie występowała także na antenie Radia „Wolna Europa”, wypowiadając się na tematy historyczne lub związane z obchodzonymi rocznicami.

Rodzina Państwa Poznańskich nawiązała szerokie kontakty z wieloma osobami i instytucjami, o czym świadczy zachowana bogata korespondencja oraz olbrzymia ilość nadesłanych po śmierci męża na ręce Wandy Poznańskiej kondolencji z całego świata.

Do końca swoich dni Wanda Poznańska pozostała osobą niezwykle aktywną i towarzyską. Dorobek życia wraz z gromadzoną przez długie lata dokumentacją, przekazała na mocy testamentu sporządzonego jesienią 1997 r. w Montrealu, ówczesnej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy (obecnie Uniwersytet Kazimierza Wielkiego)8. Dar Wandy Poznańskiej zapoczątkował i zachęcił innych rodaków rozsianych po całym świecie do wzbogacenia swoimi pamiątkami, dokumentami i archiwaliami zasobów nowo powstałego Muzeum. Wanda Poznańska, która dożyła prawie 105 lat, utrzymywała stały kontakt z muzeum. Do końca swych dni zabiegała o pozyskiwanie kolejnych darów, popularyzowała Muzeum wśród szerokiego grona swoich przyjaciół i znajomych na całym świecie. Za swoje osiągnięcia w pracy społecznej i charytatywnej otrzymała liczne wyróżnienia i odznaczenia od władz kanadyjskich, brytyjskich, a także polskich. W 1998 r. otrzymała m.in. wysokie polskie odznaczenie państwowe – Komandorię z Gwiazdą. Z okazji jubileuszu setnych urodzin specjalne życzenia nadeszły od Jego Świątobliwości Jana Pawła II, królowej brytyjskiej Elżbiety II oraz premiera Kanady9.