Archiwum Józefa Rzemieniewskiego

Jest to zbiór akt gromadzonych przez Józefa Rzemieniewskiego z Belgii, przekazanych do muzeum 4 lutego 2000 r. przez prof. dra hab. Tadeusza Kisielewskiego, pracownika naukowo-dydaktycznego, wybitnego znawcę, m.in. problemów ruchu ludowego.

Sylwetka Józefa Nikodema Rzemieniewskiego

Józef Nikodem Rzemieniewski urodził się 14 stycznia 1915 r. w Ciechanowie w rodzinie chłopskiej. Studiował ekonomię na Uniwersytecie Poznańskim. W trakcie studiów odbył służbę wojskową i ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty w stopniu podporucznika. Jednak niezależnie od kierunku studiów uniwersyteckich, najbardziej zainteresowała go wieś. W 1939 r. Józef Rzemieniewski został zmobilizowany do wojska. Brał udział w obronie Modlina. Tam dostał się do niewoli niemieckiej, następnie do oflagu, w którym przebywał do końca wojny.

W 1945 r. przyjechał do Belgii, gdzie kontynuował rozpoczęte studia i uzyskał tytuł ekonomisty. Powołał tam do życia Bratnią Pomoc Studentów Polskich, tzw. Bratniaka. Wśród Polonii belgijskiej założył pierwsze koło Polskiego Stronnictwa Ludowego w Okręgu Maurage w czerwcu 1948 r. został pierwszym prezesem PSL w Belgii. W 1947 r., po wyjeździe Stanisława Mikołajczyka z Polski, utrzymywał z nim stały kontakt. W 1950 r. na pierwszym walnym zebraniu Polskiego Stronnictwa Ludowego w Belgii Józef Rzemieniewski został wybrany jego sekretarzem. Na początku lat pięćdziesiątych ukończył następne studia na Uniwersytecie Katolickim w Louvain i uzyskał drugi tytuł magistra ekonomii. Interesował się także dziennikarstwem. Był m.in. stałym współpracownikiem wychodzącego w północnej Francji dziennika "Narodowiec". W 1954 r., z powodu złego stanu zdrowia Stanisława Truchana, Józef Rzemieniewski został ponownie prezesem PSL w Belgii, a po śmierci Stanisława Mikołajczyka prezesem Polskiego Stronnictwa Ludowego na Obczyźnie. Pełnił tę funkcję do 1969 r. Głównym polem jego działania, prócz PSL, była Polska Macierz Szkolna. Należał do jej członków - założycieli, przez 40 lat był stałym członkiem Prezydium Zarządu, 9 lat był jej sekretarzem, a 22 lata - skarbnikiem. W 1984 r., po śmierci prezesa Polskiej Macierzy Szkolnej dr. Rudolfa Wilczka, został jej prezesem. Józef Nikodem Rzemieniewski zmarł na zawał serca 16 stycznia 1992 r. w Brukseli.

Opis zbioru

Do 1999 r. Archiwum Józefa Rzemieniewskiego znajdowało się w Belgii, w Brukseli. Całą dokumentację, dzięki poparciu Hanny Chorążyny, pozyskał prof. Tadeusz Kisielewski, prowadzący od lat badania naukowe dotyczące polskiego ruchu ludowego na emigracji, który następnie ofiarował ją Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego. Podstawą przekazania był spis teczek, który sporządzono w Muzeum. Archiwum Józefa Rzemieniewskiego przechowywane było w placówce w takim porządku, w jakim do niej dotarło. Następnie skatalogowano zawartość archiwum. Wszystkie dokumenty spoczywają w teczkach, w których zostały ułożone według ustalonego porządku rzeczowego. Ramy chronologiczne tego zespołu akt określają lata 1947-1995. Dokumentacja dotyczy działalności Polskiego Stronnictwa Ludowego na emigracji, głównie w Belgii, gdzie żył i działał Józef Rzemieniewski.

W następnym etapie procesu archiwizacji zawartość zespołu została uporządkowana chronologicznie, zbadana i opracowana, a następnie opisana przez prof. Tadeusza Kisielewskiego i dr. Tomasza Kuczura. Profesor, wybitny specjalista w dziedzinie historii ruchu ludowego, przeanalizował treść najważniejszych dokumentów wchodzących w skład opisywanego Archiwum, w kontekście wydarzeń i faktów historycznych, z dziejów emigracyjnego PSL. Z tegoż opracowania wynika, że Archiwum Józefa Rzemieniewskiego zawiera 1700 dokumentów z lat 1946-1987, a połowę tej dokumentacji stanowi korespondencja prowadzona przez brukselski PSL. Można ją, według Tadeusza Kisielewskiego, podzielić na:

• Korespondencję z terenowymi organizacjami PS 1. L na obszarze Belgii i nie tylko Belgii, ale także prowadzoną z PSL działającym na terenie innych państw Europy, w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie,
• Korespondencję Józefa Rzemieniewskiego prowadzoną z wieloma członkami Stronnictwa. Głównie dotyczy ona spraw funkcjonowania PSL, czyli zagadnień międzypartyjnych, posiedzeń, zebrań, zjazdów, kongresów, imprez i uroczystości ludowych,
• Korespondencję, która dotyczy wymiany poglądów na aktualne problemy występujące w partii i między jej członkami,
• Korespondencję prowadzoną od 1968 r., która dominuje wśród dokumentów pochodzących z tego okresu i dotyczy głównie sytuacji społeczno-politycznej w Polsce, a następnie działalności Komitetu Samoobrony Społecznej "KOR", NSZZ Rolników Indywidualnych i Komitetu Obrony Chłopów,
• Korespondencję zawierającą opracowania, biuletyny informacyjne Polskiego Narodowego Komitetu Demokratycznego, Międzynarodowej Unii Chłopskiej, Naczelnego Komitetu Wykonawczego PSL w Waszyngtonie.

Kolejna grupa akt, to pisma i opracowania wewnątrzpartyjne, będące w Stronnictwie okólnikami i wytycznymi do działalności partyjnej. Są cennym źródłem informacji o PSL w Belgii i nie tylko. Wiele tych dokumentów pochodzi z NKW PSL w Waszyngtonie. Nadawały one Stronnictwu działającemu "w terenie" kierunek i treść działań. Wśród tychże dokumentów, nazwanych wewnątrzpartyjnymi, sporo jest materiałów informacyjno-powiadamiających o terminach obchodów świąt, rocznic, dożynek, kursów itp. akcji w PSL.

Następna grupa materiałów to protokoły zebrań kół PSL i sprawozdania z ich działalności, a także rezolucje, uchwały, deklaracje.

Wśród dokumentacji istnieją materiały dotyczące współpracy i wymiany poglądów z:

• prasą polonijną,
• organizacjami i instytucjami różnego typu,
• innymi polskimi partiami politycznymi.

W Archiwum Józefa Rzemieniewskiego wydzielić też można druki i ulotki typu:

• ogłoszenia i powiadomienia,
• zaproszenia na imprezy, uroczystości itp.,
• telegramy, karty okolicznościowe, świąteczne i inne.

Wymienione tu rodzaje druków dają obraz życia Polaków na obczyźnie, pokazują wierność polskiej tradycji oraz problemy, z którymi borykała się polska emigracja związana z ruchem ludowym.

W zespole archiwalnym Józefa Rzemieniewskiego wydzielona została dokumentacja wytworzona i napływająca do Koła PSL w Maurage - jednego z wielu peeselowskich kół w Belgii. Zawiera ona protokoły zebrań, sprawozdania z działalności, korespondencję, spisy członków Stronnictwa oraz ich akta osobowe. Są to typowe akta powstające w toku działalności każdego koła PSL. Należy także wyodrębnić dokumentację dotyczącą rozbicia Polskiego Stronnictwa Ludowego w 1975 r. oraz dokumentację przekazania kierownictwa w Stronnictwie młodemu pokoleniu działaczy ludowych.

Tadeusz Kisielewski i Tomasz Kuczur - naukowcy z Instytutu Nauk Politycznych UKW, opublikowali w 2002 r. nakładem Wydawnictwa Uczelnianego UKW, zbiór źródeł, który jest wyborem dokumentów wchodzących w skład Archiwum Józefa Rzemieniewskiego19.

Wartość Archiwum Józefa Rzemieniewskiego jako źródła do badań emigracyjnego ruchu ludowego ocenił w wymienionym opracowaniu Tadeusz Kisielewski. Jego zdaniem, dokumenty gromadzone przez Józefa Rzemieniewskiego mają dużą wartość historyczną. Ukazują one polityczne życie emigracyjnego PSL, jego przejawy w sferze ideowej i programowej, politycznej i organizacyjnej, a także personalnej. Ponadto przedstawiają życie polityczne w długim okresie historycznym (1946-1987), co pozwala na analizowanie jego ewolucji i przemian.